Zıvana nedir? Zıvanadan çıkmak deyiminin hikayesi nereden gelir?

Zıvana kelimesinin kökeni, Farsça 'dır. İki ucu açık küçük boru, içine bir şey geçirilmek için açılmış delik, bu deliğe geçirilen mil anlamına gelir.

Zıvanadan çıkmak deyimi, oldukça sık kullanılan deyimlerden birisidir. TDK'ye göre, zıvanadan çıkmak deyiminin anlamı şu şekildedir:

- çok sinirlenmek, öfkelenmek

- aklını yitirmek, çılgın gibi davranmak

- denetlenemez duruma gelmek.

Hepimizin tepesini attıran durumlar olmuştur. Çok üstünüze gelindiği ya da çok sinirlendiğiniz anlarda, "yeter ulennn daatirim" diye hiç beklenmedik bi tepki vermişseniz, zıvanadan çıkmışsınız demektir.

Evet, zıvanadan çıkmak denilince, sinirlenmek, olağan dışı taşkın davranışlarda bulunmak akla gelir. "Zıvanasız" sıfatı ise deli, ölçüsüz davranışları olan, delişmen, aklını kaçırmış, çok öfkeli kişileri anlatmak için kullanılır.

Zıvanadan çıkmak deyiminin hikâyesi:

Birinci anlama göre zıvana, kapıların üzerinde çivili olarak duran ve kapıların açılıp kapanmasını sağlayan menteşeye verilen addır. Kapı, zıvanadan çıktığı zaman ayakta duramaz, devrilir. 

Bu kelimenin ikinci bir anlamı da vardır. 1960′lı yıllarda İstanbul'da trafik polislerin içine girdiği, metalden yapılmış olan korumanın adı zıvana imiş.

Kelimenin üçüncü anlamı ise, değirmen taşlarını bir arada tutan bir zıvana vardır ve bu zıvananın yerinden çıkması bir hayli zordur. 

Zıvanadan çıkmak deyiminin anlamı nedir?

Zıvana kelimesinin birinci anlamına bakacak olursak, kapıyı tutan zıvanadır ve zıvana çıktığı anda kapı yerinde duramaz ve devrilir. Kapının zıvanadan çıktığında ayakta duramayışına benzetilerek, bir kimseyi sinirlendirip, aşırı davranış göstermesine sebep olma halinde 'zıvanadan çıkarma' deyimi kullanılır.

Kelimenin ikinci anlamına baktığımızda trafik polisi kızdığı zaman sürücülere "bak beni zıvanadan çıkarma, gelmiyim oraya!" şeklinde hitap ettiği rivayet edilir. Yani, "zıvanadan çıkıp ceza yazacağım" anlamına getirirmiş.

Üçüncü anlama baktığımızda ise, iki adet değirmen taşını bir arada tutmakta olan tek bir zıvananın yerinden çıkması için çok fazla bir güç gereklidir. Ancak çok aşırı bir zorlama, yüklenme olmalı ki zıvana çıksın ve değirmen taşları dağılsın.

Bu gibi hikayelere “halk etimolojisi” denilir. Kelime veya deyimin kökeninin nereden geldiği bir yana anlamı üzerinde birkaç kelam etmek gerekir.

Bir söz, davranış ve olay karşısında hemen parlamak, yani öfkelenmek insana bir şey kazandırmaz, aksine zarar verir. Her şeyi düşünüp, akıl ve mantık yoluyla çözmek gerekir. Bazı insanlar bu yolu denemezler. Bağırıp çağırıp ve öfkelenmekle başkalarının üzerinde baskı kurup her şeyi halledeceklerini sanırlar ama aldanırlar.

Yani, zıvanadan çıkmadan önce her şeyi etraflıca düşünmek, aklı-ı selim ile hareket etmek her zaman daha iyidir. (İLKHA)